बिट्स पिलानी , ललित कला केंद्र गुरुकुल आणि सिग्नेचर

 बिट्स पिलानी आणि पुणे विद्यापीठाच्या ललित कला केंद्राच्या विद्यार्थ्यांसाठी ते या संस्थेचे विद्यार्थी आहेत हि सर्वात मोठी सिग्नेचर (ओळख ) आहे असे मला वाटते. आता हे काय नवीन असे आपल्याला वाटू शकते. तरुणांशी बोलणे मला नेहमीच समृद्ध करणारे ठरते आणि त्यातूनच हे समीकरण मला सापडले आहे. 

सध्या दिवाळीच्या निमित्ताने मृण्मयी जळगावात आहे. नेहमीप्रमाणे जळगावातील महत्वाच्या भेटी सुरु आहेत. त्यातील एक भेट मित्रवर्य प्रदीप रस्से यांच्या घरी झाली. त्यांचा परिवार आणि आम्ही दोघे साधारण दीड तास गप्पा मारत होतो. गेल्या गेल्या छानसा फराळ आणि चहा घेत गप्पा सुरु झाल्या. रस्से सरांनी आपल्या सवयीप्रमाणे मृण्मयीकडून काही नवीन मिळते का हा प्रयत्न केला. मृण्मयी सध्या ललित कला केंद्रात कथक विषयाचे शिक्षण घेत आहे. मलाही अनेक नवीन गोष्टी शिकायला मिळाल्या. उत्तरेकडील संस्कृती आणि दक्षिणेककडील संस्कृती यातील फरक त्यातही शास्त्रीय व आधूनिक प्रकारावर हि चर्चा होती. दक्षिणेकडील कला क्षेत्रातील संस्कृती आपली ओळख टिकवून आहे. त्याचे कारण त्यांनी त्यातील सात्विकता जपली. उत्तरेकडे या कलांना 

राजाश्रय मिळाला आणि त्यामुळे त्यांच्या आवडी जोपासताना फर्माईशी, मुजरा यासारख्या गोष्टी आल्यात. त्यामानाने दक्षिणेत त्याचा फारसा प्रभाव पडला नाही आणि त्यामुळे त्या आपल्याला त्यांचा शास्त्रीय बाज सोडलेल्या दिसत नाही. कथक नृत्य शैलीचे साधक त्या कलेचे पावित्र्य जपण्याचा प्रयत्न करतांना दिसत आहे असेही ती म्हणाली. संधी निर्माण झाली आणि तिच्या मागे धावायला लागलो अन त्यामुळे जर साधना खंडित झाली तर कलाकार लवकर संपतो अशी ती चर्चा होती. मला आनंद आहे मृण्मयी संधी पेक्षा साधनेला प्राधान्य देईन असे म्हणाली. 

काही वेळानंतर प्रथमेश व पार्थ दोघे आमच्या चर्चेत सामील झाले. प्रथमेश सध्या बिट्स पिलानी या संस्थेत पीएच. डी. करणाऱ्या विद्यार्थ्यांना प्रयोगशाळेत आवश्यक असलेले साहित्य व यंत्रसामग्री याकडे लक्ष देत आहे. प्रसंगी त्याला या विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शन करण्याची संधी मिळते आहे. कॉर्पोरेट क्षेत्रात ७-८ वर्षे काढलेल्या प्रथमेशला येथे एक महिन्याची सुट्टी मिळणार आहे आणि त्याचे विशेष अप्रूप आहे. खासगी क्षेत्रातील अतिरिक्त ताण येथे नाही व मायक्रोबायोलॉजी क्षेत्रातील अनेक अनुभव संपन्न शास्त्रज्ञांशी त्यामुळे संवाद व सहवासाची त्याला संधी

मिळते आहे. अतिशय आनंदी व समाधानी व्यक्तीचं आपल्या कार्याला न्याय देऊ शकतो व तसे वातावरण वा वर्क कल्चर देण्याची जबाबदारी संस्थांची आहे असे मला वाटते. नोकरी व्यवसायातील त्याचा अनुभव फारच बोलका होता व माझ्यासारख्या तुलनात्मक अभ्यास करणाऱ्याला त्यातून खूप काही नवीन शिकायला मिळाले. बोलता बोलता बिट्स पिलानीतून शिक्षण पूर्ण केलेल्या विद्यार्थ्यांना कुठल्याही प्रकारच्या मुलाखतीच्या यांत्रिक प्रक्रियेशिवाय खूप मोठी पॅकेजेस दिली जातात अर्थात त्यासाठीची कॉर्पोरेट हाऊसेसची गणिते ते सांभाळतात. जैन इरिगेशन सिस्टिम्स ली.चे संचालक श्री. अतुलभाऊ जैन यांनी त्याच्या घेतलेल्या मुलाखतीची आठवण त्याला झाली आणि या उद्योग समूहाच्या जडणघडणीचीही चर्चा झाली. 

त्यानंतर वास्तुकला अर्थात आर्किटेक्चरचे शिक्षण पूर्ण केलेल्या व ज्याच्या आराखड्यानुसार रस्से यांनी आपल्या घराचा वरचा मजला बांधला त्या त्यांच्या पार्थकडे चर्चा वळली. त्यासाठी आम्ही सर्वजण वरच्या मजल्यावर गेलो. तसा फारसा न बोलणारा पार्थ प्रश्नांची उत्तरे देत होता. घरात केलेल्या वेगवेगळ्या गोष्टींची माहिती देतांना त्यामागील शास्त्रीय दृष्टिकोनही मांडत होता. घरामध्ये पुरेसा प्रकाश व हवा खेळती राहण्यासाठी पुढे व मागे सोडलेली जागा हे वैशिष्ट्य. पुढच्या गॅलरीत केलेले डिझाईन, संध्याकाळी सूर्य मावळताना त्या डिझाईनची पडणारी छाया, त्यातून निर्माण होणारे दृश्य मोहक असते. त्यांच्या वरच्या मजल्यावर पूर्वीच्या काळात धाब्याच्या घरात आढळणारा झरोका येथेही आढळला. तसा आम्ही तो आमच्या घरातही केला आहे. माझ्यासाठी परंपरा व उजेड हा त्याचा उपयोग. पार्थने त्यात भर घालून घरातील तापलेली उष्ण हवा वरच्या बाजूला जाते

आणि तिला बाहेर जाण्यासाठी हा झरोका विशेष कार्य करतो हि दिलेली माहिती महत्वाची वाटली. माझा आर्किटेक्ट मित्रांना एक प्रश्न असतो कि तुम्ही तयार केलेल्या आराखड्यानुसार बांधलेल्या घराची ओळख कशी सांगता येईल. जसे कि एक विशीष्ट आकार किंवा डिझाईन किंवा विशेष खूण काय सांगशील. मला तशी सिग्नेचर असण्याची आवश्यकता वाटत नाही असे चाकोरीबाहेरचे उत्तर त्याने दिले. त्यातही महत्वाचे माझ्या ग्राहकाला येणाऱ्या समस्या सोडविणे हि माझी ओळख राहील असे म्हणाला. मी म्हटले पण हे लोकांना कळणार कसे ? त्यावर त्याचे उत्तर मला विशेष भावले ते म्हणजे आपल्याकडील लोकांचा अशा डिझाइनकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन आपल्याला घडवावा लागेल. 

मित्रहो आता आपल्याला लक्षात आले असेल माझे वाक्य बिट्स पिलानी व पुणे विद्यापीठाचे ललित कला केंद्र हे सिग्नेचर कसे आहेत ते ! हल्लीच्या युवा पिढीबद्दल अनेक नकारात्मक टिपण्णी ऐकतांना हि सकारात्मकता मला अधिक प्रगल्भ बनविणारी आणि या पिढीबद्दल आशा निर्माण करणारी वाटते.  आपल्या प्रतिक्रिया महत्वाच्या...

गिरीश कुळकर्णी

९८२३३३४०८४